“Mensen hebben een aangeboren, innerlijke drijfveer om autonoom, zelfstandig en met elkaar verbonden te zijn. En als die drijfveer tot bloei kan komen, bereiken ze meer en hebben ze een rijker leven.” Deze conclusie trekken Deci en Ryan na 30 jaar onderzoek op het gebied van motivatie en de psychologie erachter.

Kernwaarden

Hun gedragstheorie is te herleiden naar drie van de vier Monozukuri kernwaarden: meesterschap, autonomie en verbinding. Aan deze kernwaarden hebben mensen een aangeboren psychologische behoefte. De kernwaarde zingeving verbindt meesterschap met autonomie en zorgt voor “activatie-energie om te leven”.

Hier gaan we in op twee kernwaarden die elkaars tegengestelden lijken te zijn: autonomie en verbinding. Om te begrijpen dat deze kernwaarden elkaar juist versterken, is het noodzakelijk om de wijze waarop wij als mensen elkaar in de loop der jaren hebben gemotiveerd vanuit diverse aspecten te bekijken.

Motivatie Ontwikkeling v3 (BM)

Figuur 1:  Motivatie in historisch perspectief

Motivatie ontwikkeling

De ontwikkeling van Motivatie 1.0 naar versie 3.0 lijkt op de ontwikkeling in fases van een mens als individu. Elk mens groeit van een volledig van de omgeving afhankelijke boreling via een naar onafhankelijkheid strevende puber, naar de volwassene die vanuit wederzijdse afhankelijkheid in de samenleving staat. De mensen in deze samenleving waren vroeger uitsluitende gericht op overleven. En hun taken waren ‘beperkt’ tot vechten, vluchten of verzamelen. Door technologische ontwikkelingen werden andere behoeftes van belang. Behoeftes passend in een industriële samenleving (Taylor) waarbij een mechanistische kijk op de mens leidde tot een systeem waarin voornamelijk straffen en belonen als drijfveren werden gebruikt. Deze drijfveren werden door anderen opgelegd: extrinsiek. Dit in tegenstelling tot drijfveren die uit een individu zelf ontstaan: intrinsiek.

Doornroosje

Het zwaartepunt in de motivatietijdperken 1.0 en 2.0 heeft gelegen bij de zingeving om te overleven resp. een sterk streven naar persoonlijke vrijheid. Het alsmaar complexer worden van de processen in samenleving en bedrijfsleven heeft ervoor gezorgd dat het Motivatie 2.0 besturingssysteem hopeloos verouderd is geraakt en dat een tweetal slapende behoeften zijnde meesterschap en verbinding als Doornroosje zijn gewekt.
De taken in het bedrijfsleven, als daar in motivatie tijdperk 1.0 überhaupt al sprake van was, hebben zich ontwikkeld via instructieve taken in vaste volgorde naar nieuwe taken met probleemoplossend karakter. Voor deze laatste categorie is een hoge mate van creativiteit vereist. Deze ontwikkeling verlangt van leiders dat niet alleen de product-waarde-stroom (om tijdig, foutloos en met toegevoegde waarde producten en diensten aan klanten te leveren) de juiste aandacht en middelen krijgt, maar ook de mensen-waarde-stroom. Deze is erop gericht om mensen te laten groeien en te ontwikkelen. En als mensen groeien, groeien ook de verbanden waarin ze met elkaar samenwerken.

 

Figuur 2:  Monozukuri Leiderschap en de ontwikkeling van Product en Mensen Waarde Stroom

Autonomie

De kernwaarde autonomie is het verlangen om de regie te voeren over ons eigen leven. Voor een mens in een organisatie betekent dit dat er keuzevrijheid is in de taak (wat er gedaan moet worden), de tijd (wanneer), de techniek (hoe), het team (met wie) en de grenzen waarbinnen die taak moet worden verricht.
In een motivatie 2.0 omgeving, waarin gedrag wordt gestuurd met straffen en belonen, zal het gevoel van autonomie hoogstwaarschijnlijk snel verdwijnen. Controle, druk van buitenaf, of het aan verwachtingen van anderen moeten voldoen, levert een gevoel van regie-verlies en kan leiden tot o.a. volgzaamheid. Iets waar huidige organisaties met steeds complexer wordende taken niet op zitten te wachten.
De kernwaarde autonomie wordt regelmatig uitgelegd als een waarde die doelstellingen en resultaatgerichtheid uitsluit. Dit is echter verre van de werkelijke situatie: zolang een individu het met de doelstellingen (verwachtingen) eens is en deze omarmt, en zolang hij/zij zelfstandig kan toetsen of de eigen werkzaamheden nog leiden tot het realiseren van de doelstellingen, is er niets aan de hand. Sterker nog, de kans dat deze medewerker in een vorm van ‘flow’ terecht komt neemt toe. Dit omdat het direct feedback krijgen op het in lijn liggen van activiteiten en doel, een van de voorwaarden hiervoor is.

Verbinding

De kernwaarde verbinding is veel meer omvattend dan in eerste instantie lijkt. Het is de behoefte om ergens bij te horen. Het betreft verbondenheid of betrokkenheid. De mens is een sociaal wezen en heeft andere mensen nodig om te kunnen leven. Verbinding kan betrokkenheid bij anderen betekenen, de taak of uitdaging waar je voor staat of bijvoorbeeld een doel dat je samen met anderen nastreeft.
Bij de kernwaarde verbinding spelen twee fundamentele eigenschappen van mensen een rol: nieuwsgierigheid en eigengereidheid. Deze kernwaarde is typisch voor Motivatie 3.0 en staat in schril contrast met het typerende voor Motivatie 2.0: extreme autonomie, gericht op individuele vrijheid.
Verbinding vormt ook een voorwaarde voor Meesterschap: beter worden in iets dat ertoe doet. Dit is op zijn beurt weer een voorwaarde om onszelf in de huidige economie staande te houden. Zoals Csikszentmihaly het passend omschreef: “betrokkenheid is zuurstof voor de ziel”.
Uit het voorgaande kan ook worden geconcludeerd dat deze betrokkenheid de verbinding vormt tussen autonomie, meesterschap en zingeving. Om autonomie te ervaren zul je betrokken moeten zijn bij je omgeving en op zijn minst bij de dingen die je doet. Volgzaamheid ligt op de loer als er geen ruimte is voor autonomie. Daarnaast kan betrokkenheid niet ontstaan zonder zingevende energie, net zo min dat het streven om beter te worden in iets (meesterschap), zal ontstaan vanuit volgzaamheid.

Intrinsiek Motivatie Schema

Figuur 3:  Intrinsieke Waarde Diagram

De paradox van autonomie en verbinding

Kenmerkend voor Motivatie 3.0 en World Class Management – Monozukuri: Lean naar Flow – is de motivatie die voortkomt uit de kernwaarden autonomie, verbinding, zingeving en meesterschap. Autonomie is veel meer dan persoonlijke vrijheid en het betekent zeker geen grenzeloze onafhankelijkheid. Autonomie betreft keuzevrijheid.
Als we verbinding uitleggen als betrokkenheid die ontstaat uit onze nieuwsgierige en eigengereide aard dan zien we dat er helemaal geen tegenstelling is tussen autonomie en verbinding. Sterker nog, betrokkenheid leidt tot het beter kunnen maken van keuzes en daarmee tot een stimulans van autonomie!

Waarom anderen motiveren niet werkt

We hebben gezien dat in Motivatie 2.0 de motivatie van buiten het individu komt (extrensiek) en wordt ‘opgelegd’ in de vorm van straffen en belonen. Deze vorm van motiveren blijkt slechts bij routinematige taken enig effect te hebben. Aangezien in de huidige tijd taken steeds complexer worden en verre van routinematig zijn, ontstaat de vraag hoe je mensen dan wel kunt motiveren. Het antwoord hierop, zoals wellicht verwacht, is dat dit niet mogelijk is.
De enige mogelijkheid is het scheppen van tijd, rust en ruimte om de kernwaarden bij ieder individu te ontwikkelen. Hierdoor ontstaat motivatie van binnenuit; een vorm die wij feilloos bij onszelf en anderen herkennen en die een belangrijke basis voor vertrouwen vormt. Dit laatste is vooral voor leiders van cruciaal belang.

Leiderschap op basis van autonome motivatie

De ontwikkeling die in onze samenlevingen plaatsvindt, is het ontstaan van autonome motivatie. Deci en Ryan verstaan hieronder een volledig bewustzijn van eigen wil en vrije keuze. Dit in tegenstelling tot gecontroleerde motivatie: handelend vanuit het besef dat er sprake is van druk van specifieke verwachtingen buiten het ik.
Leiders zullen zich van hun eigen kernwaarden, en de eventuele blokkades, bewust moeten zijn en autonome motivatie moeten ontwikkelen. Dit maakt ze krachtig en geloofwaardig en dit gaat hen enorm helpen om samenwerking met, en tussen hun medewerkers op een natuurlijke en menselijke wijze te laten verlopen; de enige manier om de ambitie van de organisatie te realiseren.

Bronnen

Flow – Psychologie van de optimale ervaring / Mihaly Csikszentmihalyi
Drive  – The Surprising Truth About What Motivates Us / Daniel Pink
Dynamiek in verbinding – invloed in organisaties vanuit contextueel perspectief / J. Groeneboer & V. Van Den Berge